TELOS

DE FIDE NECES-
saria ad salutem: Questio Secunda.

Secunda inuicte maiestatis tue questio ista fuit. Cum pars orbis parua legibus hodie fidei sit subiecta christiane: Vtrum plurimorum opinio illa sine iniuria veritatis videatur admittenda qui existimant vnumquemque in sua religione quam credit esse veram atque salutarem, vnius dei cultorem extra fidem christianam & sine baptismate posse saluari: modo nihil constet de religione christi. ¶ Ad hanc questionem rñdere simpliciter iuxta intentionem vulgarem iudicaui superfluum cum sciam hodie multos inter christianos quas impia pietas pro salute hominum perditorum in deum facit esse crudeles. Sed quia iuste considerationis causa serenissimam celsitudinem tuam vt ista quereres excitauit: non quia nescias quid sit in hac positione catholice tenendum: sed vt haberes quod veritatem obijcias impugnantibus quantum potero breuiter ad interrogata respondebo. Si extra fidem christianam quisquam saluari posset. christus omnipotentis dei filius superfluo et sine causa videretur homo factus. Nam si extra christum est salus: non est saluator omnium christus. Verum quia dei vnigenitum filium pro salute humani generis, nasci hominem in mundo, pati, mori, & resurgere tercia die secundum scripturas oportuit: non frusta neque superfluo, neque sine causa in hunc mundum venit. Quod cum ita sit, quisquis extra fidem christi saluari quempiam posse asserit, non christianum sed aduersarium se fidei ac christi desertorem ostendit. Quicunque enim non credit in christum filium dei: frustra salutem sibi pollicetur eternam. Nam ipse qui veritas est Iesum christus in sancto Euangelio dicit. Qui non crediderit: condemnabitur. Et iterum. Qui non credit, iam iudicatus est: quia non credit [4] in nomine vnigeniti filij dei. Et rursus pauca subiungit dicens. Qui credit in filium habet vitam eternam: qui autem incredulus est filio non videbit vitam: sed ira dei manet super eum. Sanctus quoque christophylus ait. Sine fide impossibile est placere deo. Aperta est nunc omnibus in christum veraciter credentibus proposite questionis solutio quia per ipsum saluatorem mundi est salus: & quicunque non credit in eum: saluus esse non potest. Nec licet christiano terminos religionis sue quouis modo excedere: vt hanc questionem aliter quam christus docuit presumat enucleare. Quisquis vero hanc fidei normam contrarium asserendo egreditur: que non recte sentiat de christo saluatore fidelium / manifeste demonstratur. Vult enim christum declarare mendacem: quicunque alicui extra christum pollicetur salutem. Nos autem sacratissimis euangelij confirmati sanctionibus firmiter credimus er indubitanter pronunciamus, neminem extra fidem christi posse saluari: quantumlibet vnum colat deum quantumlibet sanctem vel iuste viuat: quantumlibet religioni sue paterne vel alteri confidat. Christus est salus: & extra fidem christianam nemo saluabitur. Ad quid enim christus dei filius mori pro mundi peccatis voluit: si vnusquisque extra fidem eius in sua traditione paterna saluari potuisset? Impossibile fuit ab origine mundi post lapsum generis humani quem piam aliter quam in sanguine domini nostri Iesu christi ad vitam saluari eternam. Quid enim que maior pars homimum [sic] extra fidem Iesu hodie manet? Nonne ipse saluator mundi dudum in sancto euangelio predixit: quoniam multi sunt vocati pauci vero electi? Et iterum dicit. Intrate per angustam portam. quoniam lata est porta & speciosa est via quae ducit ad perditionem: & multi sunt qui intrant per eam. Quid pictamus deo salus nostra conducere potest: que bonorum nostrorum non indiget? Siue enim multi saluentur, siue damnentur, deus ipse omnium incommutabilis est dominus nihil ei accedit si omnes saluentur: nihil [13] deficit si totus pereat mundus. Est infallibilis ordo diuine prouidentie / maiestatis: qui damnandos non minus complectitur: quam saluandos singulos videlicet & vniuersos. Nemo certe damnandorum patitur iniuriam: quoniam sicut in primo homine cecidimus omnes: ita nemo saluatur nisi in sanguine Iesu christi per misericordiam: & nemo damnatur nisi in perfidia sua & de merito per iusticiam.

¶ Hinc interclusa pulsauit animum questio noua. Quid de infantibus et fatuis non credentium paganorum & iudeorum sit sentiendum. Ad quam breuiter respondendum. Sicuti infantes christianorum in fide parentur baptisati saluantur: ita pueri omnium infidelium non baptisati in parentur perfidia damnabuntur. Similis est de fatuis vtriusque religionis sententia: vt quemadmodum christianorum baptisatos fatuos indubitanter saluandos credimus: ita non credentium damnandos sine dubio dicamus. [18] Rursum hic queritur quid de illis sit hominibus catholice sentiendum, qui nouiter repertas in mari magno insulas de quibus apud cosmographos veteres nulla sit mentio inhabitant: & nihil vnquam sicut informati sumus de christiana religione penitus audiuerunt. Breuis & proscriptis ad omnia conformis datue responsio, quoniam veritas neminem a damnatione non credentem penitus excepit: non insulanum: non orbi nostro contiguum: non alium quemquam, siue prope siue remote morantem: sed indifferenter & sine diffinition personarum conclusit dicens. Qui crediderit & baptisatus fuerit saluus erit: qui vero non crediderit condemnabitur: & ira dei manet super eum Quis remouet iram dei ab homine: nisi dominus noster Iesus christus qui mediator est dei & dominum? Quo medio, nisi per fidem formatam in ipsum qui mortem gustauit innocens? Cum ergo sine fide nemo saluetur: non possumus ignorantibus christum polliceri salutem: quos constat in eum non habere fidei pietatem. Necessario itaque dicemus omnes esse damnandos qui non credunt in filium dei: siue auditum habeant de illo: siue illum penitus ignorent. Vnum vero concedimus quoniam si qui inter eos qui christum ignorant secundum legem nature bene vixerunt. vnum deum inuocantes, etiam si aliquando peccauerint modo penitentiam ante mortem egissent minus grauiter damnatos aut damnandos: quam illi qui vel christum audientes contemnunt, vel inter vtrosque male ac sordide vixerunt. Iustus enim est deus qui nulli facit in iuriam: sed reddit vnicuique secundum opera sua. Manet autem ira dei super omnez qui non credit in vnigenitum filium eius propter primi homines peccatum originale: a quo nemo iustificatur nisi per fidem & baptisma domini & saluatoris nostri Iesu christi. Originale vero peccatum si fuerit in homine solum sicut in paruulis nisi remoueatur per christum damnat habentem ad penam damni duntaxat: qua videlicet arcetur [19] a visione dei et fruitione felicitatis sanctorum in eternum. Adultus vero qui mortaliter peccat duplici pena post mortem punietur / damni videlicet & sensus: vt & deum non videat, & penas ignis iehen ne sine fine sentiens numquam euadat. Iudei autem & sarraceni ac reliqui omnes qui fidem christi audientes contemnut / ad penam damni & sensus vtramque sine dubio damnantur: siue ad legem nature viuant alioquin innocenter siue contratium. Inter illos vero qui auditum numquamque habuerunt de christo: si qui ad legen nature vsque ad mortem viuerent innocentes: non puto causam prebuisse qua dicantur vel credantur ad penam sensus damnandi: quamuis dei visione quam damni penam appellauere theologi priuentur in eternum. Nemo enim dei patris omnipotentis intuebitur faciem: nisi fuerit per fidem in christo renatus. ¶ Iam nunc in eos concludamus sententiam: qui nobis ista secundum christi doctrinam catholice asserentibus, fatua consideratione obiiciunt. ad quid omnipotens deus cum summe sit bonus tot milia hominum creare voluit: quos ab eterno praesciuit esse damnandos? Nam si comparatio christianorum fiat ad infideles: vicesima pars hominum totius mundi vix hodie credit in dominum nostrum Iesum christum. Huius questionis immensa curiositas multos sepe pulsauit: quorum se fides in christum esset firma & feruens in eis amore deuotio: tam inconsueta & ardua non quererent. Quis enim tante vel doctrine vel sanctitatis homo reperitur inter mortales: vt preter ipsum deum causam nobis aperiat diuine voluntatis? Causa enim voluntatis dei est incomprehensibilis: quoniam ipse causa est sue rectissime voluntatis. Ordo sempiternus inuiolabilis: & sicut in superioribus dixi, deus nulli facit iniuriam. Nonne cum iudicaret deus vniuersale diluuium super terram: octo homines in arch dumtaxat saluati sunt: ceteri omnes aquarum inundatione perierunt. Causa pereundi fuit peccaum vt ℣o crearentur non fuit alia causa quam incircumscriptibilis bonitas dei. Que pauci saluantur pereuntinus multis. precessit figura mysterium: & archa noe Christiane fidei [20] sacramentum. Quoniam quidem sicut extra noe archam omnes in diluuio perierunt: ita nunc omnes qui sunt extra vnitatem catholice ecclesie christianorum sine dubio in eternum peribunt in peccatis suis, tam iudei quam pagani, heretici simul atque scismatici. Iusticia dei damnat: quos bonotas creauit. Misericordia vero saluat: quos gratia confirmauit: quia vt dicit sanctus apostulus. non est volentis neque currentis: sed miserentis dei: quoniam cuius vult miseretur: & quem vult indurat. Recte pensiculemus humani libertatem arbitrii: & iustam sciemus voluntatem dei.

DE MIRACVLIS
Infidelium. Questio Tercia.

¶ Huius questionis vt mihi videtur non erit difficilis solutio: si & scripturis fidem: & naturalibus anime viribus necessariam adhibeamus considerationem. Est autem miraculum accidens nouum & insolitum: quod preter consuetudinem euenit: & homines in admirationem trahit. Vnde aliter boni christiani: aliter mali: atque aliter infideles miracula faciunt Boni quidem christiani miracula faciunt per publicam iusticiam: mali vero per publice iusticie signa: sed infideles per priuatos cum demonibus contractus / implicitos vide licet siue explicitos. De bonis quidem dixit in sancto euangelio dominus. Signa autem eos qui crediderint hec sequentur. In nomine meo demonia eijcient: linguis loquentur nouis serpentes tollent: et si mortiferum quid biberint non eos nocebit. Super egros manus imponent: & bene habebunt. De malis vero christianis miracula in nomine Iesu christi [21] facientibus ita scriptum in euangelio legimus Multi dicent mihi in illa die. Domine domine non ne in nomine tuo prophetauimus & in nomine tuo demonia eiecimus: & in nomine tuo virtutes multas fecimus. Et tunc confitebor illis. quia numquamque noui vos: discedite a me omnes qui operamini iniquitatem Extra vero ecclesiam dei vbi nomen domini nostri Iesu christi non inuocatur si qua fiunt preter nature vel artis humane consuetudinem miranda, demonum cooperatione fieri bonus nemo dubitat christianus. Et huiuscemodi opera serenitas tua Cesarea miranda potius dicenda ℣tutis discretione censet quam miracula. Et non discedit a ratione hec sententia veritatis: quatenus inter prodigia lucis & tenebrarum. necessaria discretio haberet? Quatuor mirandorum effectores inuenio: sed vnicum qui vera facit miracula deum principaliter vt causam omnium bonorum recognosco. Quo circa primus & maximus omnium effector mirabilium deus est: qui totum signis / miraculis atque virtutibus mundum implens illustrauit: cui reliquorum nullus est comparandus qui creauit celum & terram / mare et omnia que in eis sunt: qui solus est omnipotens iustus sanctus & rectus: bonus / incomprehensibilis maximus / gloriosus / immensus & sempiternus. Eius inferiora cetera sunt omnia: quoniam quicquid in hoc mundo mirabiliter potest contingere: minus est certe quam ipse totus mundus, quem ipse potuit ex nihilo creare. Omne quoque miraculum quod fieri per hominem potest minus est homine ipso: quem deus creator omnium ad imaginem et similitudinem suam ab initio formauit. Et quamuis miracula dei visibilium naturarum inter mortales assiduitate videndi iam pene vilescant: tamen si ea sapienter intueamur: maiora & rariora inusitationis cunctis apparebunt. Modus autem in deo faciendi miracula, est voluntas incommutabilis dei / que cum sit omnipotens facit omnia quecunque voluerit in celo et in terra. Ipse enim dixit & facta [22] sunt: ipse mandauit & creata sunt. Voluntas dei ordinata est & sempiterna: propterea miracula eius ceteris in comparabiliter sunt maiora. Cunctis enim huius mundi miraculis maius est quod cernimus totum vniuersum: & quicquid continetur in eo dei voluntate creatum. Operatur omnia diuina voluntas incommutabilis perseuerans / quem & principio cater & fine: sed quicquid vult deus semper vult: quia cum idem sit apud eum & velle & posse. non est penes incommutabilem laborare. Vnde cuncta miracula vniuersalia que conditor facit vniuersorum & bonis & malis spectanda exhibuit: atque post generalia que iam vsu viluerunt apud mortales: in singulis pene creaturis infinita quoque specialiter miranda demonstrauit. ¶ Secundus miraculorum effector bonus est angelus: qui miranda plerumque mortalibus tam ℣tute naturali quam diuina potestate operatur. Mittuntur enim beatissimi illi spiritus ordinatione diuina in ministerium fidelibus: qui & bonis & malis ea quae sunt nature beneficia prestant: solis aût credentibus in deum & dominum norstrum Iesum christum dona gratie salutaris administrant. Vnde non est dubium ea miracula que fiunt inuocatione diuini nominis in ecclesia sctorum. ministerio & cooperatione ipsorum exihiberi. Sed miranda infidelium si qua vel hodie fiunt vel olim facta leguntur: aut conficta aut ementita sunt: aut de monum ludificatione patrantur. Non enim fieri potest vt ministerio bonorum angelorum infideles quicque miracula faciant: quem vbi christus iesus dei filius non creditur: nulla gratie signa per bonus spiritus impijs & reprobis hominibus exhibentur Enimuero cum sint in errore false religionis abstinati: si quid miraculi fuerint in sua estimatione assecuti: per ministerium fieri demonum nullatenus ê dubitandum. Nam cum sint bonis angelis omnino dissimiles, nullam eorum assequuntur familiaritatem. Nullus autem contemptor fidei christiane deo placere potest: sed quisquis omnipotenti [23] deo displicere conuincitur: familiaritate sanctorum angelorum procul dubio priuatur. Per hoc tamen non retractamus omnem hominem bono alicui spiritui esse commissum: cuius ministerio etiam si sit in credulus dei filio. beneficia nature suscipiat: quamuis ad dona gratie non pertingat His vero qui credunt in dominum nostrum Iesum christum non solum nature beneficia conferunt etiam gratie munera ministrant. Manifestum est ergo que si qua fiunt apud infideles miracula / non dei munere / neque sanctorum ministerio angelorum fieri poterunt: cum extra vnitatem ecclesie omnes sint positi: er signa per iusticiam publicam ab impijs nequeant operari. Deus etenim sicut dictum est iram suam originalem ab homine non remouet nisi per fidem Iesu christi: sed omnis qui incredulus est dei filio / non videbit vitam eternam / sed ira dei manet super eum. Omnis ergo super quem manet ira dei deo placere non poterit: & ideo si qua ad eius preces fiunt miranda, non dei virtute nec angelorum ministerio: sed demonum potius suppositione credantur actitata. ¶ Tertius mirandorum effector est diabolus: qui quasi simea imitari gliscit quodcunque viderit / & mentes hominum maxime infidelium varijs illusionibus decipit: & sibi credentes quadam miraculorum similitudine seducit. Neque enim difficile iudico demonibus sensus Iudificare posse hominum: quos constat natura cunctis mortalibus conditos subtiliores. Scire aût cogitationes mortalium nisi coniectura quadam non possunt: cum videlicet interiora nostra quibusdam signis facimus manifesta. Demones futura prenunciant: & aliquando vera dicunt: aliquando decipiuntur coniecturantes & fallunt. Ab initio mundi rem antecedentia / quedam signa nouerunt: quorum experientia & vsu / verum quod futurum est nonnuncumque prenuntiant: quoniam cum nota sibi rem precedentua signa viderint / statim quid in cogitatione sit hominis conijciunt. Sepius tamen fallunt: quoniam falluntur & ipsi. Cum enim de aliquo [24] interrogantur negocio quod nesciunt: quemadmodum si nuncius procul emissus cito / vel quo die sit reuersurus. statim in ictu oculi peruenient in eum locum vbi illum esse nouerunt: quem cum viderint iam inchoasse iter ad reuertem dum deitas studiose numerant: & subito reuersi ad interrogantem. certo absentem die confirmant esse venturum. Que si ille aut moram in via traxerit: aut aliorsum declinauerit: certe demones / iudicio suo deceptos iam / necesse est falli. Libenter se vaticinijs immiscent. et satis promptuli sunt ad predicendum futura hominibus honoris & estimationis gratia: quoniam haberi admiratione digni maxime cupiunt: honores diuinos appetunt: & timeri a mortalibus valde concupiscunt. Quemadmodum pueri in abdito latitantes aut discurrentes laruati subito erumpentes de latibulus suis coeuos nil tale suspicantes ex inopinato terrore concutiunt, & rursus ne cognoscantur se iterum abscondunt: qui cum nescientes territos considerant: quasi magnum ex hoc videantur assecuti honorem gloriantur. Horum demones quidam exemplo terre magis affixi, & qui circa homines versantur nimis inquieti / quos veteres appellauere bacuceos homines / noctibus territant: & nihil magis q~que estimationem diuinitatis a mortalibus querunt. Vnde & coram his cum quibus ratione similitudinis esse permittuntur varias ludificationes non nuncumque faciaunt: et se terribiles in mentibus pro vt casus dederit offendunt Quotiens possunt humani similitudinem corporis libenter induunt: sed non semper conueniuentem aeris materiam vnde vestiantur inueniunt. Proptera sepius apparent apparent monstrousi si & horribiles: quoniam congruos vel humores vel vapores ad perfectionem optate apparentie non habuerunt. Quanto autem magis terrenis affixi sunt mansionibus: tanto ex casu ad materiam facti sunt obtusiores. Vnde propter ignorantiam. quam inobedientia contraxerunt predictiones demonum frequenter [25] sunt false: licet diuina permissione aliquando etiam verificentur. Nam vt sanctissimus ille ioannes chrysostomus inquit, concessum est diabolo interdum veritatem dicere: vt mendatium suum rara veritate commendet: quia si nunquam diceret verum. neminem posset decipere: et nequecquam ad temptandum sufficeret eius seductio. Mirandum igitur non est si demones hominibus infidelibus aliqñ vera videantur predicere: qui vaticinia in idolis quandam gentilibus poterant exhibere. Neque mirandum si curam quandoque prestent infirmantibus. cum naturas nouerint omnium herbarum: seque facilime applicare possint egrotis: & vel auferre morbos quos prius intulerunt: vel sensibus ad tempus subtrahere quos casus inflixit. Vtitur enim omnipotens deus iure imperatorie maiestatis vniuersorum. etiam demonum ministerio tam ad probationem fidelium quae ad vindictam impiorum. Qui cum sint affectione peruersi & in sua rebellione obstinati atque superbi: diuinas estimationes & honores maxime cupiunt: & propterea inuocationibus infidelium quas ad deos suos effundere solent: quasi ipsi sint dij libenter occurrunt. Mortuos quoque apud infideles resuscitare videntur ad vitam: & curiosis hominibus miranda ostendunt: vt eos in errore pristino quasi miraculis consumatos reddant omnino pretinaces. Mortuos tamen vere non suscitant, sed hominum sensus varie decipiunt: quoniam quidem aut ipsi cadauero mortuorum ingressi ad tempus illa circumferunt tancunque viua: aut illis in locum remotiorem subductis, aliquod in specie vita defuncti simulachrum intuentibus exhibent videndum: sicut nos quorundam experientia hominum informauit. Manifestum credimus demones omnia posse ostendere in falsa quadam similitudine: quecunque sancti faciunt miracula in veritate. Omnia demonum miracula aut sunt fantasmata: aut naturali quadam industria facta. Nam si homines in ocultoribus nature [26] mysterijs experti, quadam obstrusa ceteris applicatione materie ad formam inconsuetos & mirandos producunt effectus: sicuti ex rore celi naturales formare anguillas, ex vitulinis carnibus apes: ex quibusdam radicibus herbarum serpentes: & his multa similia ne dicam maiora. sicut nos inplerisque probatio fecit expertos: quis neget demones subtiliores nature & maiores experientie plura posse operari naturaliter miranda: que nulli hominum sunt manifesta. ¶ Quartus vero miraculorum operator est homo: qui quatuor modis operatur miranda: que nescientibus vel causam cel modum non videntur humana. Et primo quidem inuocatione diuini nominis: quando in fide domino nostri Iesu christi concurrit meritum accepte sctîtatis. Quoquidem modo sancti apostoli & imitatores eorum / virtute dei simul & merito sanctitatis in vnitate fidei miracula fecerunt. Sed isto modo facere miracula infideles nequeunt: qui necessarium iter fidei ad salutem non incedunt. Nam & si vnum plerique eorum credunt in deum: quia tamen credere in mediatorem dei et hominum renuunt: a dei misericordia procul valde excesserunt. Omnia vero promittente sancto euangelio credentibus in deum & dominum nostrum Iesum christum sunt possibilia: his videlicet qui fidem rectam sanctis quoque decorant operibus. Enimuero quemadmodum sine fide impossibile est placere deo: ita etiam fides sine operibus mortua est. Omnia namque concedert nobis omnipotens deus que in fide christi petimus: si faceremus omnia secundum fidem que debemus. Credere firmiter et operare fideliter. & impetrabis omnia semper. ¶ Secundo facit miracula homo similitudine angelice puritatis Quanto enim mens nostra in fide Iesu christi confirmata per dilectionem purior euaserit: tanto sanctis angelis effecta similior, eorum familiaritatem maiorem asseq~tur. Quisquis autem sanctorum angelorum omnimodam familiaritatem assecutus fuerit: cum voluerit in miraculis deo largiente choruscahit. [27] Reuelant enim sancti angeli hominibus puris et in dei amore feruentibus archana ceteris abscondita: & multa faciunt eis mandato creatorus manifesta. Nam prope est dominus inuocantibus eum in veritate. Voluntatem timentium se faciet dominus: & deprecatones eorum exaudiet: et saluos faciet eos. Quisquis enim per gratiam cum christo vnicus est: angelorum crebra visitatione reficitur: sepius cum necessitas expostulat eorum ministerio signis & virtutibus illustratur Hinc est que etiam varijs depressi languoribus ad suffragia sctorum se cumferunt: & promissa domini reuoluentes animo quod suis meritis nequeunt alienis consequuntur. Quorum in fide christi sanctam deuotio salutem domino percipit: quem & puritate adiuta conscientie proprie & suffulta merito sanctitatis aliene in spem certam non temere consurgit. fiunt autem in ecclesia dei miracula virtute diuina triplici respectu vel medio. Aliqñ namque deus omnipotens miraculum operatur minsiterio angelorum / meritis dumtaxat ipsius operantis: quemadmodum sanctus Marrinus cecum & claudum sanauit inuitos. Aliquando solius merito patientis fiunt miracula: sicuti plures curatos legimus per malos Christianos. quos infirmi optimos in fide crediderunt. Tertio huiusmodi sanitatos fieri vtriusque merito pacientis videlicet simul & operantis non est dubitandum: Christo dicente ad quandam in sancto euangelio. Si potes credere: omnia possibilia sunt credenti. Vsque enim fides requiritur ad miraculum / vt dominus noster Iesus christus veniens in patriam suam miraretur q~que non poterat ibi facere virtutem vllam propter incredulitatem illorum. Sed nihil horum apud infideles agitur: vbi nec in operante sanctitas / nec in patiente fides orthodoxa inuenitur. ¶ Tertio igitur miracula facit homo mediante cooperatione diabolice prauitatis. & hoc fieri potest tripliciter, manifesta videlicet in inuocatione demonum implicatione & suppositione. [28] Inuocatione manifesta necromantici et muliercule quas vulgo maleficas nuncupamus miranda faciunt: qui similitudine voluntatis depreuati in consortium demonum transierunt. Nam sicut in ecclesia dei sacramenta signa sunt gratie inuisibilis spiritus sancti: ita in scola demoniorum characteres quidam & inuocationis modi note sunt pacti hominis & spiritus maligni. Vnde maleficis demonum signa preferentibus maligni spiritus inuocati libenter consueuerunt occurrere: & horrenda maleficia simul miranda quedam exhibere. Sed aliter malefice atque necromantici demonum inuocatione mirandos producunt effectus. Malefice quodam professionis genere subijciuntur demonibus: quorum ministerio aerem turbant tempestates suscitant: fruges deuastant: homines & iumenta infirmant. Agunt cum demonibus spurcissime voluptatis feda commerita: & eos pernitiosis carminibus quos voluerint ab inferis reuocant in aspectum: Harum facta non miracula sed potius maleficia dicenda sunt: & extremo suplicio merito punienda. Necromantici vero non professione manifesta: sed implicita conditione demonibus se subijciunt: dum eos non solum coniurationibus & ostensione characterum. sed etiam sacrificijs fumigijs & votis ad circulum visibiles compellere pollicentur. Horum infinita sunt scelera, quoniam in consortium demonum vel implicite vel explicite omnes conspirare manifestum est. Quamuis autem necromantici non omnes vel arte vel opere sint pares: in perniciem tamen propriam damnabili curiositate omnes sunt concordes: qua demonum suffragio cupiunt assequi: quod naturaliter nequeunt inuenire. Omnia eorum & opera & volumina superstitionibus & impietate sunt plena: & ob id procul a finibus credentium exterminanda. Magna incantatorum & necromanticorum in oriente multitudo est: qui suis prestigijs humanum genus miserabilitur [29] decipiunt: & pene totam Asyam maiorem & minorem a fide christi dudum auerterunt. Tribus modis fieri prestigia possunt: ministerio demonum: operatione nature: & deceptione artis humane. Miracula infidelium vno istorum fieri modo nullus dubitabit verus christianorum: vbi radix ponitur determinata operantis. Sunt autem hodie complures inter christianos demonum operibus / dediti, incantatores: malefici / & reprobi circa fidem: qui multos nimia curiositate decipiunt: & suis artibus impossibilia promittunt. ¶ Implicatione vero demonum quando que fiunt miranda: quotiens videlicet homo non satis recte in fide firmatus aliquid operatur vel optat aliter quam decet christianum: etiam si nullum credit esse peccatum: quod cum fieri non debeat nihilo minus diabolus se intromiscens optatum plerumque prestat effectum. Tale namque est illud quo spasmatici plerumque vtuntur. In die sacro parasceues annulum cuiuscumque metalli sub officio fabricant: quem semper postea in digito cordiali portant. Vanissima sunt hec / nullam penitus radicem veritatis habentia. Attamen vidisse me quosdam eadem vanitate curatos a spasmo negare non possum. Item verbis & herbis fortissimas quosdam aperuisse seras mihi constat: quod neque dei virtute neque violentia rerum appositarum existimo factum. Innumera que vidi & audiui possem introducere similia: quorum effectus manifesti quid sunt aliud quam quedam demonum miracula? Sunt denique nonnulli homines nimium curioso, qui characteribus. scedulis, annulis / figuris / monilibusque & vocabulis ignotis fidem & confidentiam pertinaciter adhibentes. mirandos sepe consequuntur effectus: quos neque sctîtatis merito / neque dei concessos miseratione, sed perfida potius credulitate subministrasse diabolum minime dubitamus. Demones enim maximam humani generis inuidiam habentes: vt animas perdant mortalium: libenter occurrunt vanis [30] operationibus impiorum. Quid nam sunt aliud characteres, & occultorum interpretationes nominum: quam esculenta quedam & potagia demoniorum? Quicunque caracteribus mirabiles effectus permittentibus fidem adhibet: & fidem christi & ecclesiam sanctorum implicite negauit. Heu quot odie christiani, quot sacerdotes (vt maioribus parcam) superstitionibus & multis & variis vtuntur in actionibus quotidianis: quibus implicatas demonum sequuntur pactiones: in contumeliam christiane fidei & propriam condemnationem. Et quia hec mala iam nimium sunt inter christianos multiplicata retraxit omnipotens manum: & tradidit eos in dicionem perfidorum: vt exactores penarum illos sentiant: quorum imitatione non deo viuo & vero, sed vanis superstitionibus pertinaciter militabant ¶ Suppositione autem demonum miranda fieri manifeste cognoscimus si diligentius veritatem inquirimus. Iudei namque sarraceni / pagani / siue gentiles / qui non credunt in deum nostrum Iesum christum si qua faciunt miracula: non dei virtute non angelorum ministerio: non sanctitatis merito / sed demonum credimus suppositione facta. Nam quotiens / omnipotentem deum in cuius vnigenitum filium non credunt pro alocuius mirandi effectus miseratione inuocant: sciens diabolus quonam non est peccatoribus salus: & quia non exaudit altissimus peccatres infideles: vt eos in erroribus conseruet pertinaces: se occulte per deo inuocato applicat: & si potest permittente domino quod postulatur orantibus prestat. Hac diabolus suppositione tanto liberius vtitur: quanto minus a fide christi & ecclesie sacramentis impeditur. Manet enim ira dei super omnes infideles qui non credunt in eius vnigenitum filium: & sunt in potestate diaboli: ac ideo se inuocantibus ingerit loco dei. Vnde in suis erroribus obcecati deum inuocant in cuius filium non credunt: quos in ira manentes audire cum despicit: falsus miraculorum [31] operator diabolus accedit. Credunt ergo Iudificationibus diaboli: qui credere contemnunt veris miraculis dei. A demonibus falsa miracula suis conuenientia erroribus accipiunt: q veritate, id est christum sequi credendo noluerunt. Multi sunt enim apud infideles qui vnum deum creatorem omnium colentes: idola non adorant, et firmiter credunt in sua se fide saluandos. Verum quia misterium dominice incarnationis credere despiciunt: manet super eos ira dei & in suis fatuitatibus euanescunt. Existimantes sibi deum esse proximum in quem non recte credunt, subiciuntur demonibus: quorum falsis miraculis fidem adhibentes in suis erroribus mendatio confirmantur. Cuius rei similitudinem introduxisseo Cesar non pigeat. Erat homo quidam custos porcorum qui scedulam bacillo incluserat nomen diui martyris Blasij continentem: cui tantum fidei detulit vt baculo in medio gregis terre affixo lupum ab accessu prohibitue crederet omnem. Hac stulta confidentia per longam experientiam tandem roborata: ibat homo securus quocumque volebat dimittens sine periculo in nemore porcos cum luporum iam nullus haberet aceessum. Contigit pertransire videntem absente pastore qui cernens demonem custodiam habere gregis. dixit ad eum. Quid miser hic agis? Qui respondit istos custodio porcos. At ille. Quis tibi curam porcorum commisit? Iterum rñdit. Stulta confidentia pastoris. Nam scedulam quandam bacillo inclusam magne pictat esse ℣tutis: quam blasij cuiusdam meriris lupi arceantur a porcis: suam peccauit in legem: & nostras sequitur vanitates. Verum quia inuocatus non comparet: ego ne homo confidentiam suam amitteret porcos eius custodio: & me pro blasio libens suppono. Ira inquit mortales vanis coniurationibus nos molestant. vt nisi velimum estimationem nostri & honorem apud eos pdere omnem: necesse sit eorum inuocationibus stultis plerumque occurramus. Huius similitudine facti demones misericors infideles decipiunt: [32] & miracula que orantes a deo postulant: malignorum spirituum suppositione sepius assequuntur. In his enim que dei vel cultum respiciunt vel honorem libenter se demones ingerunt: & qui manifestos honores assequi nequeunt: occultis nimirum delectantur. ¶ Simul notandum que ab initio mundi, nulli vnquam religioni vel secte principaliter excellenti defuere miracula: quamuis non omnia ex vno principio sint facta. Nam quicquid miraculorum in vera religione factum est: non aliunde quam a deo factum est. Habuit enim lex nature miracula sua: habuit lex scripta: habet iam simul & gratia. Qui religionem dedit omnipotens deus: ipse etiam miracula facit. In falsis autem religionibus vbi veritas non colitur: si qua fiunt miracula non deus sed diabolus operatur. Deus enim cum sit veritas religiones falsas non instituit: & ideo suis miraculis nunquamque mendacium illustrauit. Mahumet qui malo demone plenus falsam religionem instituit: non ex deo sed cooperatione demonum falsis eam miraculis exornauit. Demon etenim qui causam dedit erroris: etiam miraculum (occasione tamen accepta) falsum potuit exhihere [*exhibere] deceptis. Vnde si Mahumeto nouam religionem rudi populo persuadenti penitus defuissent miracula: nemo ei forsitan adhibuisset fidem. Ostendit enim & ipse tam subtilitate ingenij quam cooperatione diaboli quaedam miranda populis: vt nouam doctrinam nouis quoque miraculis confirmasse vederetur. Paganis idolatris etiam non defuerunt miracula: si fidem historiis non negamus. Iudei vero ante incarnationem filij dei legem eius suscipientes per mosen diuinis frequentur miraculis fuerunt illustrati. At vero post dominicam resurrectionem euacuata lege mosaica qui non credunt in vnigenitum filium dei manent sub ira indignationis eius: & cessauerunt eis omnia miracula veritatis. Vnde si qua hodie miranda faciunt demonum sunt opera: & manifesti indicia erroris. Maximo enim demones studio inuigilant [33] vt eos homines quos a via veritatis que christus est semel fecerunt errantes: continuatione fraudis vsque ad mortem faciant in errore pertinaces. Enimuero cum deus gratiam suam infidelibus iusta ratione subtrahit: eorum deceptor malignus spiritibus incognitus accedit: & qui longe salutem abesse conspicit: falsis miraculis quasi prope sit dominus mentes ignorantium seducit. Demonum igitur sunt opera quecunque infidelium miracula: quam sicut extra vnitatem christiane fidei non est salus mortalibus: ita sine christo non conceditur mirabilium sanctissima virtus. Nunc etenim demones in insidijs latitantes tropheo christi dudum victiatque confusi: in aperto comparere vt ante incarnationem domini metuunt: & ideo se apud infideles pro bonis spiritibus mendaciter ostendunt. ¶ Sunt etiam qui proscriptis tribus adijciunt modis / quartum dicentes mentem siue spiritum ipsius hominis posse naturaliter miranda facere: modo sciat se ab omni aduentitio in seipsam supra sensum in vnitatem reuocare. Pollicentur enim qui talia astruunt nature miranda facere futura praedicere. secreta hominum pandere: morbos auferre: & hominum subito consilia immutare. Sed iste miraculorum modus non potest esse simpliciter naturalis certus communis & infallibilis: quam si verus esr quod ego non sum expertus, necesse est iam aliquid externe potestatis occurrere: & vel angelum bonum vel spiritum malignum cogitantem in parte occupare. Si autem nihil exterarum virtutum se intermiscet: necesse est vaticinantem vel ex coniecturis vel ex audaci præsumptione loquendi formare principium: & aliquando verum aliquando falsum pronunciare iudicium. Enimuero quam diu versatur in corpore spiritus: nihil naturaliter intelligit sine ministerio sensus. Vnum non obniterer penitus si confusum et rudem intellectum nostrum pari concedant ministerio adiuuari / Cernimus enim in his qui plerumque amoris interni ad Iesum desiderio carnis [34] modum contemplantes excedunt: a terra sursum leuatos in aera: quos non sua duntaxat acie mentis sed diuina nihilo minus virtute pondus excedere corporale putamus. Tria igitur memorate opinionis principia incognita multis: satis faciunt mea sententia paucis, vt mens in corpore posita mirandos extra se propria virtute operetut effectus. Quid enim? Dicat mihi nature quisquis ignarus: vtrum corporale pondus operatione mentis alleuiari possit. Ego contestantibus mecum duobus rem dico expertam. Cum prosequeter adolescent studia litterarum, in vno lecto quatuor eramus nocte quadam doemientes. Surrexit e latere meo coeuus & dormiens vt solebat in somnis domum oculis clausis & luna into lucente quintadecima quasi vigil circumambulabat. Ascendit muros: & elucrum agilitate sua vincebat. Lectum quoque secundo & tertio sopitus transcendit: calcauit nos pedibus omnes: nec maius sensimus pondus: quam simus nos contigisset exiguus. Quocunque dormiens corpus mouebatur: subito ianuarum omnes vltro aperiebantur clausure Altiora domus edificia velocissime penetrauit: & more passeris herebat in tectis. Visa loquor: non vaga relatione audita. Hec anime non corporis videntur officia: quae sua naturali potestate vt ita dixerim quasi libere vtitur: quando ligatis sensibus carnis extra domicilium corporis euagatur. Sed cum non sit præposite questioni materia ex omni parte conuenientes: de causis horum mirabilium in alud tempus remittamus tractatum Haut enim credimus ista miranda sapientibus qui mentis humane virtutem & nobilitatem optime intellexerunt: vtpote quae solo corporis inter iectu remorata, de reliquo par angelis estimatur. Fascinationum denique & varios modos protransimus et genera: quibus ad externa furiosus valde mirandos operatur effectus Multa etiam potest ad producendos mirabiles effectus fortissime confidentis imaginatio: siue in verum / siue inestimatum feratur obiectum. Vnde cum tot sint [35] operandi miranda & genera & modi: non est mirandum. si iudei, sarraceni, pagani, gentiles/ ac reliqui extra fidem, christi nonstituti quaecunque infideles qui facere miracula per publicam iusticiam nequeunt: miranda vel demonum suffragio vel articiosa industria committunt. Nec me fugit pari quidem rationi miracula sanctorum impugnari ab impijs quasi non virtute creatoris fiant sed potius implicatione vel suppositione diaboli. Quisquis christianam fidem solam veraciter credit esse veram: omnium infidelium miracula cooperatione demonum non dubitat esse patrata. Si quis vero contrarium temere & pertinaciter senserit: infidelem se non christianum ostendit.

DE SCRIPTVRA
Sacra. Questio Quarta.

DE REPROBIS
atque maleficis. Questio quinta.

Crede mihi Cesar quoniam hoc mendacissimum genus hominum sacro imperio tuo valde est perniciosum: & ideo non minus quem maleficarum scaturgio penitus exterminandum. Pollicentur magna: & mentiuntur omnia. Enimuero cuncta que in libris eorum promittuntur, vana sunt & mentita: & nihil prestant credentibus aliud, quam dolos / fraudes: & subtilissimas deceptiones. Quod si quando videntur exhibere promissa non aliter quam demonum id fieri cooperatione manifestum sit omnibus: a quorum consortio non minus est fugiendum quam a seuissimis inferni cruciatibus. Occurrunt enim plerumque his necromanticis operationibus demones, & ut inuocatores suos in cepta perfidia pertinaces contineant eis si possunt rogata prestant. Aliquando vero coniurationibis inuocati comparare despiciunt: et nihilominus inuocatium se mentes abduxerunt. ¶ Est & aliud genus hominum non minus factuum quam supersticiosum, illorum videlicet qui nullum volunt cum demonibus habere commertium: & nihilominus rebus utuntur in operationibus vanis demonibus appropriatis: & ob id penitus illicitis. Pictant enim characteribus magnam & occultam in esse virtutem: & ideo varios contra fidem christi committunt errors. Verum quia non est huius temporis eorum recensere vesaniam: propositum nostrum prosequamur. Quare autem boni & iusti homines super demones non consequantur imperium breuiter est dicendum. Quemadmodum silimitudo voluntatum homines malos & impios pares facit esse demonibus: ita bonus & iustos dissimilitudo voluntatum eis reddit omnino contrarios. Inter contrarios vero atque dissimiles nulla potest esse familiaritas: sed repugnantia potius continua versatur & odium. Ubi autem nulla reperitur similitudine voluntatum contracta familiaritas: neque confidentia potest esse unius ad alium: neque mutuus in operatione mirabilium consursus. Nec tu Cesar gloriose [47] homo cum sis hominum moderator magnus & princeps quempiam tibi familiarem admittis moribus tibi omnino contrarium atque dissimilem: & tue voluntati iugiter reluctantem. Viri autem boni & recti quia prauissme voluntati demonum semper obnituntur: nequaquam in eorum possunt transire consortium: quibus nec volunt nec consentiunt esse familiares / sed eorum totis viribus refugiunt & detestantur occursum & ideo fictum illud de quo dictum est in eos non assequuntur imperium. Nusquam enim tuta familiaritas quam voluntatum similitudo nulla processit: nec potest inter contrarios esse concordia: nec inter dispares voluntate constat amicicia. Nec tamen omnibus malis & reprobis passim demones obediunt, sed illis dumtaxat quibus confederantur pactis & obsequiis, & quos aliter nequeunt habere fideles inuocati libenter occurrunt: licet se compelli mentiantur. Mirandum itaque non est optime Cesar quod maligni spiritus prauis atque peruersis nonnunquam videntur obtemporare hominibus: quos sicut diximus & maleuolentia similes & perniicies in genus humanum fecit esse concordes. Sed procul sit ab omni christiano praua similitudine voluntatis velle imperare demonibus: quoniam si quis in hac vita malignorum spirituum habere consortium ceperit: in futuro cum eis sine fine ardebit. Sed quare boni & iusti homines imperare sanctis dei angelis nequeunt in quorum similitudinem bone voluntatis transierunt? Puto expredictis facile questionis huius daretur solutio: si differentia intellectuum ad memoriam reuocetur. Quamuis enim plures in ecclesia dei sint homines constituti, quorum iusticia multis proficit ad salutem: paucissimi tamen usque adeo nostris temporibus proficiunt: ut propter sanctitatis meritum vel metuendi sint demonibus, vel in consortium familiaritatis recipiantur ab angelis. Hint fit quod homines nostre tempestatis neque malignis spiritibus merito sanctitatis [48] imperant: neque sanctis angelis familiares esse merentur, si qui vero in illum sanctitatis gradum profecerint quo miracula facientes in ecclesia quemadmodum sancti quondam profecerunt: iam potenter & imperare demonibus possunt: et familiare beatorum spirituum habere consortium. Certum est enim quod sancti & deo dilecti homines inprimitiua christianorum ecclesia maiora quondam bonorum cooperatione spirituum beneficia prestitere mortalibus: quam prauorum hominum impietas maleficia demonum ministerio unquam inferre potuisset. Multa enim potest miranda precatibus: quisquis dei cultor verus similis euaserit angelis sanctis.

DE POTESTATE
Maleficarum. Questio Sexta.

¶ Sextum vero demonum genus appellatur lucifugum, propterea quod lucem maxime horrent & detestantur: quia nec diebus unquam apparent, nec alio modo corpus quam de nocte possunt assumere. Hoc est negotium quod in tenebris perambulat, genus daemonum imperscrutabile, ac penitus tenebrosum, passionibusque frigidis agitatum, malitiosum, inquietum, & perturbatum, quod occurrentes homines nocturnis violenter comprimit horis, saepiusque deo permittente, aut flatu quosdam interficit, aut contactum. Maleficis non conuenit hoc genus daemonum, necque carminibus artari potest, quia & lucem fugit & voces hominum, simulque omnem tumultum aereum: maxime ad maleficia foeminarum consueuit occurrere, quoniam caeteris est omnibus magis subtile, & audacissimae temeritatis. ........

DE PERMISSIÕE
Diuina. Questio septima.

[57] [58] [59] [60] [61] [62] [63] [64] [65] [66]

DE PROVIDEN-
tia dei Questio Octaua.

AVCTORIS PRO-
testatio ad Cesarem.

Ioannes Tritemius Abbas.

[finis]